Cilt, vücudun yüzeyini kaplayan en büyük organımızdır ve dış ortam için birinci temas noktasıdır. Kimyasallar, sabunlar, giysiler, yüksek veya düşük sıcaklıklar ilk önce derimize temas eder[1]. Cildimiz, vücudu çeşitli dış kimyasalların ve bileşiklerin girişinden koruyan ve ayrıca iç ortamdan sıvı ve elektrolit kaybını önleyen önemli bir bariyerdir[2]. Sağlıklı ciltler, esnekliğini ve yumuşaklığını büyük ölçüde su içeriğine borçludur. Cildin en dış tabakası, içerdiği yağlar sayesinde suyun buharlaşmasını yavaşlatır ve nemin alt katmanlarda kalmasına yardımcı olur. Bu yağ tabakası azaldığında ise ciltte kuruluk meydana gelir. Eğer kuru cilt durumu kalıtsal bir hastalık ya da başka bir sağlık sorununa bağlı değilse, bu durum "kseroderma" olarak adlandırılır[3].
Kuru cilt (kserozis, kseroderma) hakkında doktorlara ve eczacılara sık sık soru sorulur. Yaş ve cinsiyet fark etmese de kuru cilde yaşlı nüfusta daha sık rastlanmaktadır, özellikle 64 yaş ve üzeri kişilerin muhtemelen %75'ini etkilemektedir[4].
Kuru cildin belirtileri semptomlar ile ortaya çıkar ve durum devam ettikçe ve/veya kötüleştikçe daha ciddi hale gelir. Cilt aşırı kuru olduğunda, başlangıçta eller kızarır[5]. Peki eller neden çatlar? Çatlaklar; ince, yüzeysel, antika porselenlerde (egzama çatlakları) görülenlere benzerdir ve deri yüzeyinin nem kaybından kaynaklanır. Bu çatlaklar, doğal cilt çizgileri boyunca oluşabilir ve bunları vurgulayabilir. Cilt pürüzlü ve düzensiz hissedilir[6,7]. Kuruluk devam ederse, cilt gerginleşir, ciltte pullanmalar veya dökülmeler görülmeye başlanır. Çatlaklar genişledikçe ve derinleştikçe, sonunda dermal kılcal damarların derinliğine ulaşırlar. Bu derinlikteki aşınma nedeniyle kanamalar gerçekleşir. Kuruluk sonucu gelişen kaşıntı, yaygındır ve şiddetli olabilir. Bunu gidermek için kaşımak, cildin soyulmasına ve enfeksiyona neden olabilir[8,9].
Günümüzde birçok insan ellerinin kurumasından şikâyet etmektedir. Bu nedenle bu içeriğimizde kuru ellerin nedenlerini ve tedavi için neler yapabileceğini işledik.
Kuru ve çatlayan eller için aslında ilk tedavi; iyi bir nemlendirici ile sık sık, düzenli bir şekilde elleri nemlendirmektir. Birçok kozmetik marka, multikozmetik firmaları hatta ilaç firmaları tarafından üretilen nemlendiriciler bulunmaktadır. Sizin için en doğru nemlendiriciyi bulmanız ve gün içerisinde sıklıkla kullanmanız kuru ellerinizin tedavisi için önem taşımaktadır. Firma seçiminizde; hayvan deneyi yapmayan, alkol, paraben, SLS, SLES gibi hormon bozucu ve zararlı kimyasalları kullanmayan, doğaya zarar vermeyen ve sürdürülebilirlik politikasını öğrenebileceğiniz markaları tercih etmeniz sağlığınız ve güvenliğiniz için daha iyi olabilir.
Kuru ve Çatlayan Ellerin Başlıca Nedenleri Nelerdir?
Eller birçok neden yüzünden kuruyabilir ve çatlayabilir. Peki el kuruluğunun nedenleri nelerdir? Soğuk veya kuru-sıcak hava, rüzgâr, sık el yıkama ve dezenfektan kullanımı, kullanılan bazı kimyasallar ve alerji yapabilen maddeler, sedef ve egzama gibi hastalıklar kuru çatlak ellerin nedenlerindendir. Bunların dışında az su tüketimi de deri kuruluğunun nedenleri arasındadır. Gelin hep beraber bu nedenleri daha detaylı inceleyelim.
Hava Koşullarının Etkisi: Soğuk, Rüzgâr ve Kuru Hava
Kışın eller neden kurur sorusu birçok kişinin kafasında yer etmiş olabilir. Kış mevsimi, ortam havasındaki düşük nem ve eve veya işyerine sıcak, kuru havayı zorlayan ısıtma sistemleri nedeniyle kuru cilt şikâyetlerinin zirve zamanıdır[5]. Ancak, yaz günlerinde sıklıkla kullanılan klima da havadaki nemin çoğunu aldığı için kuru cilde neden olur[1,5]. Ortam nemini belli bir düzeyde tutmak ellerimizin kurumasını engelleyecektir. Bu nedenle hava nemlendirici cihazlar kullanmak veya özellikle kış aylarında evin kalorifer peteklerinin üstüne bir kap su koymak işe yarayacaktır. Güneş ışığı da epidermisi kurutarak kuru cildi daha da kötüleştirir[6]. Bu nedenle nemlendiriciler haricinde güneş koruyucuları kullanmak ve 2 saatte bir yenilemek önem taşımaktadır.
Sık El Yıkama ve Dezenfektan Kullanımının Rolü
Sık el yıkama el kuruluğuna neden olmaktadır. El yıkamada kullanılan yüzey aktif maddeler ve sabunlar da yüzeysel cilt yağlarını azaltır ve cildin proteinlerini olumsuz etkiler[10]. Elleri kuru olan hastalar aşırı tahriş edici sabun ve temizleyicilerden daha hafif sabunlara geçmeli ve el yıkarken kullandıkları sabun miktarını en aza indirmelidir[11]. Sert havlu kullanımı ciltte kabul edilemez sürtünmeye neden olduğundan hastalara cildi nazikçe kurulamaları önerilmelidir. Ayrıca, soğuk su cildi sıcak suya kıyasla daha az kuruttuğu için soğuk su kullanımı önerilebilir[10]. Sık sık su ile temas eden meslekleri yapan veya günde iki saatten fazla lastik eldiven takmak gibi ıslak işler yapan bireyler risk altındadır ve ellerine uygun eldivenler kullanmaları, sık sık ellerini havalandırmaları ve düzenli nemlendirici kullanmaları önerilmektedir. Dezenfektan ürünleri de el kuruluğuna sebep olabilmektedir. El kuruluğu şikâyeti olan kişiler dezenfektan ürünlerini dikkatli seçmeli ve kullanmalıdır.
Günlük Hayatta Temas Edilen Kimyasallar ve Alerjenler
Birçok kimyasal cilt yüzeyini aşındırıp cilt bütünlüğünü bozmakta ve çatlaklara neden olmaktadır. Sabun ve deterjanlar, kolonya ve dezenfektanlar bu kimyasallara örnek olarak verilebilir. Temas alerjenleri arasında ise metaller, koruyucu maddeler, kauçuk kimyasalları, saç boyaları, epoksiler ve akrilatlar yer almaktadır[12]. Asiditesi yüksek gıdalar ve lateks gibi proteinlerle cilt teması da temas dermatitine neden olabilmektedir[13].
Egzama, Sedef Gibi Cilt Rahatsızlıklarının Etkisi
Egzama, yaygın bir hastalıktır ve yetişkin Avrupa nüfusunda yıllık görülme oranı %9'dur[14]. Egzama hem bireysel hem de çevresel faktörlerin rol oynadığı kompleks bir hastalıktır. Cilt bariyerinde, bağışıklık sisteminde ve cilt mikrobiyomunda bozulmalarla karakterizedir[15,16].
Egzamanın neden olduğu el kuruluğun tedavisindeki amaç; iltihabı azaltmak, kaşıntıyı gidermek, şiddetini azaltmak ve tekrarlamasını önlemektir. Egzamaya neden olduğu belirlenen çevresel faktörler sınırlandırılmalı veya ortadan kaldırılmalıdır[12]. Egzaması olan tüm hastalara cilt bakımı ve korunması konusunda eğitim verilmelidir.
Yoğun Nem Terapisi Nedir? Ellere Faydaları Nelerdir?
Kuru ciltler için el bakımı kişilerin hayat kalitesi için önemli bir yer tutar. Cildin daha derin katmanlarına ulaşarak nemlendirmeyi yüzeysel değil derinden yapan kremler ciddi el çatlağı olan kişilere önerilebilmektedir. Yoğun nem terapisi sayesinde elleri kuru olan insanlar daha hızlı sonuçlar alabilmektedir. Yoğun nem terapisi ürünleri cildin daha hızlı nemlenmesini sağladığı gibi daha uzun süre nemin korunmasını da sağlarlar. Bu özelliklere sahip kremler ciddi boyutlarda el kuruluğu olan veya meslekleri nedeniyle ellerini sık nemlendiremeyen insanların tedavisinde etkili olacaklardır.
Cildin Kaybettiği Nemi Geri Kazandırma Yöntemleri
İlk olarak aşırı el kuruluğuna neden olabilecek faktörlerin hangilerinin yaşandığının tespit edilmesi gerekmektedir. Bu sayede sebepleri tek tek ortadan kaldırarak daha sağlıklı bir yol izlenebilir. Evin havasının kuru olması durumunda hava nemlendiricileri kullanabiliriz. Aşırı sıcak veya aşırı soğuk su kullanımından kaçınmalı ve elleri yıkamak için tahriş etme olasılığı daha düşük sabunlar kullanmalıyız. Dezenfektan ürünler kullanıyorsak hassas ciltlere daha uygun olanları tercih etmeliyiz. Güneş ışınlarından korunmak için güneş koruyucu kullanmayı ihmal etmemeli, sıklıkla yenilemeliyiz. Her gün düzenli olarak 2 litre su tüketmeliyiz. En önemlisi de cildimize uygun kuru eller için bakım ürünleri kullanmayı unutmamalıyız.
El Derisinin Bariyer Fonksiyonunu Onarma ve Güçlendirme
Ellerdeki kuruluk nasıl geçer sorusunun cevabı aslında derinin bariyer özelliğini onarmak ve güçlendirmektir. Çatlayan ellere ne iyi gelir sorusunun da cevabını aynı şekilde verebiliriz, düzenli nemlendirici kullanmak. Nemlendirici kullanımı sonucunda görülebilecek net etki cildin yumuşamasıdır. Nemlendirici bileşenler arasında mineral yağlar (örneğin sıvı parafin, petrolatum), mumlar (örneğin lanolin, balmumu, karnauba), uzun zincirli esterler, yağ asitleri ve mono-, di- ve trigliseritler bulunur. Nemlendiriciler, higroskopik bir etki yoluyla stratum corneum'u nemlendirir ve elastikiyetini artırır. Nemlendirici maddeler arasında laktik asit, glikolik asit ve tartarik asit gibi alfa-hidroksi asitler ile üre, gliserin ve propilen glikol bulunur[ 6 ]. Nemlendiricinin etki gösterme gücüne göre bu bileşikler tek başına ya da kombine bir şekilde kullanılabilmektedir.
İnatçı El Kuruluğu: Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
Aslında günlük işlerinizde aksamalar başladığında, ellerdeki kızarıklık daha ciddileşip kurumaya başladığında, gerginlik nedeniyle kavrarken rahatsızlık hissettiğinizde, bu kuruluk kullandığınız ürünler rağmen iyileşmeyen inatçı el kuruluğu problemine dönüştüğünde, çatlaklar gözlendiğine veya bu çatlaklar kanamaya başladığında doktora görünmelisiniz.
Evde Tedavilere Yanıt Vermeyen Durumlar
El cilt bariyerini onarmak amacıyla kullandığınız ürünler her zaman uygun olmayabilir. Sizin için uygun ürünü bulamamanız, cildinizde hassasiyet oluşturabilecek yardımcı maddeleri içeren ürünler kullanmanız durumunda tedavi süreciniz yavaş ilerleyebilir. Bu gibi durumlarda sizin için en iyi nemlendiriciyi bulmak için süreci çok yakından takip etmeli, doktor ve eczacı gibi uzman kişilerle görüşmelisiniz. Egzama gibi hastalıklarınız varsa da evde tedavi yeterli gelmeyebilir, bu nedenle en kısa sürede doktora görünmelisiniz.
Enfeksiyon Belirtileri: Şiddetli Kızarıklık, Şişlik, Ağrı veya Akıntı
Kuru eller tedavi edilmediğinde zamanla çatlayabilir ve bu çatlaklar ilerleyerek kanamalara yol açabilir. Kuruluk kaynaklı kaşıntı, kişinin ellerini sürekli kaşımasına neden olur. Eller yeterince temiz değilse bu durum enfeksiyon riskini artırır. Enfeksiyon geliştiğinde genellikle şiddetli kızarıklık, şişlik, ağrı ve akıntı gibi belirtiler ortaya çıkar. Enfekte bölge belirgin şekilde kızarır, şişer ve kaşıntıyla birlikte ağrı hissedilebilir. Tedavi edilmezse enfeksiyon ilerleyerek irin oluşumuna ve yayılmasına neden olabilir. Bu nedenle, bu tür belirtiler fark edildiğinde vakit kaybetmeden bir doktora başvurulmalı ve önerilen tedavi düzenli şekilde uygulanmalıdır.
Referanslar
1. Egawa M, Oguri M, Kuwahara T, Takahashi M. Effect of exposure of human skin to a dry environment. Skin Res Technol. 2002;8:212-218.
2. Rawlings AV, Harding CR. Moisturization and skin barrier function. Dermatol Ther. 2004;17(Suppl 1):43-48.
3. Dinulos, JGH. 2025. Dry Skin (Xeroderma), https://www.merckmanuals.com/home/skin-disorders/cornification-disorders/dry-skin-xeroderma. Erişim tarihi: 30.05.2025
4. Heymann WR, Gans EH, Manders SM, et al. Xerosis in hypothyroidism: a potential role for the use of topical thyroid hormone in euthyroid patients. Med Hypotheses. 2001;57:736-739.
5. Norman RA. Xerosis and pruritus in the elderly: recognition and management. Dermatol Ther. 2003;16:254-259.
6. Ademola J, Frazier C, Kim SJ, et al. Clinical evaluation of 40% urea and 12% ammonium lactate in the treatment of xerosis. Am J Clin Dermatol. 2002;3:217-222.
7. Lodén M. Role of topical emollients and moisturizers in the treatment of dry skin barrier disorders. Am J Clin Dermatol. 2003;4:771-788.
8. Grove G, Zerweck C. An evaluation of the moisturizing and anti-itch effects of a lactic acid and pramoxine hydrochloride cream. Cutis. 2004;73:135-139.
9. Moses S. Pruritus. Am Fam Physician. 2003;68:1135-1142.
10. Derk CT, Vivino FB. A primary care approach to Sjögren's syndrome: helping patients cope with sicca symptoms, extraglandular manifestations. Postgrad Med. 2004;116:49-54, 59, 65.
11. National Library of Medicine. Dry skin. Available www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003250.html
12. Carøe TK, Ebbehøj N, Agner T. A survey of exposures related to recognized occupational contact dermatitis in Denmark in 2010. Contact Dermatitis. 2014;70(1):56-62. https://doi.org/10.1111/cod.12134
13. Johansen, J. D. 2025. Håndeksem. Weekly Doctors. 187:V10240682. doi: 10.61409/V10240682 https://ugeskriftet.dk/videnskab/haandeksem Erişim tarihi: 30.05.2025
14. Quaade AS, Wang X, Sølberg JBK et al. Circulating biomarkers are associated with disease severity of chronic hand eczema and atopic dermatitis. Br J Dermatol. 2023;189(1):114-124. https://doi.org/10.1093/bjd/ljad110
15. Tauber M, Bérard E, Lourari S et al. Latent class analysis categorizes chronic hand eczema patients according to skin barrier impairment. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2020;34(7):1529-1535. https://doi.org/10.1111/jdv.16083
16. Nørreslet LB, Edslev SM, Andersen PS et al. Colonization with Staphylococcus aureus in patients with hand eczema: prevalence and association with severity, atopic dermatitis, subtype and nasal colonization. Contact Dermatitis. 2020;83(6) : 442-449. https://doi.org/10.1111/cod.13679
