PARABENLER: DOST MU DÜŞMAN MI?

Paraben Nedir?

Parabenler, kozmetik ürünlerde koruyucu fonksiyonunda yaygın olarak kullanılan bir kimyasal ailesi olarak karşımıza çıkar. Kozmetiklerde hem ürünleri hem de tüketicileri korumak amacıyla zararlı bakteri ve küf oluşumunu önlemek için bu koruyucu hammaddeler kullanılabilir. Kozmetik ürünler etiketlerinde en sık karşılaşabileceğimiz aile üyeleri ise metilparaben, propilparaben, bütilparaben ve etilparabenlerdir. Kozmetik ürünler genellikle farklı türde parabenlerin karışımlarını içerir. En yaygın kullanılan altı tür, metil-, etil-, propil-, izopropil-, butil- ve izobutilparabendir. Kısa zincirli parabenler olarak adlandırılan metil- ve etilparabenler genellikle birlikte kullanılırken, butilparaben genellikle tek başına kullanılır. Uzun zincirli parabenler olan propil- ve butilparabenler, daha güçlü östrojenik aktiviteyle ilişkilendirilmiştir. Bazı çalışmalar, dallı yapılarının östrojenik aktiviteyi ve hassasiyet potansiyelini artırdığını göstermiştir.^1,2

Paraben Nelerde Bulunur?

Parabenler günümüzde sıklıkla kullanılan pek çok kozmetik ürün içerisinde yer alır. Temel amacı ürünü koruyarak bakteri üremesini önlemektir. Bu nedenle su bazlı ürünlerde yıllardır etkin bir koruyucu olarak kullanılmaktadır.

Paraben İçeren Ürünler

Parabenler, insanların düzenli olarak kullandığı pek çok üründe bulunur ve özellikle şampuan, saç kremi gibi su oranı yüksek ürünlerde koruyucu potansiyeli nedeniyle sıkça kullanılır. Bu, nemlendirici ürünler, cilt temizleyici ürünleri, güneş kremleri, deodorantlar, tıraş jelleri, diş macunları, makyaj ürünleri gibi geniş bir yelpazede karşımıza çıkar. Günlük hayatta maruz kalınan parabenler deri tarafından emilir, vücut tarafından metabolize edilir ve idrar yoluyla vücudumuzdan atılır.¹

Paraben İçermeyen Ürünler

Parabenlerle ilgili endişeleriniz varsa veya paraben içermeyen ürünleri tercih etmek istiyorsanız, ürün etiketlerini dikkatlice okumak oldukça önemli. Diğer yandan parabenler, isimlerinin kolay ayrıştırılabilmesi nedeniyle tüketicilerin aklını karıştırmadan seçim yapmasına olanak sağlıyor.

Buna ek olarak ise, cildinizin hassasiyetine ve özel ihtiyaçlarına göre doğru ürünü seçmek için bir dermatolog veya uzmanın tavsiyesini almak da faydalı olabilir.

Paraben İçermez Ne demek?

Paraben içermeyen ürünler, genellikle "paraben free" veya "paraben içermez" ibaresiyle tanıtılarak piyasaya sürülüyor. Bu ürünler, paraben yerine doğal koruyucular veya alternatif koruyucu maddeler kullanarak formüle ediliyor. Fakat son zamanlarda bu iddianın kullanımı tartışmalara yol açtı ve otoriteler tarafından belirli limitler dahilinde kullanımı güvenli kabul edilen paraben ailesini kötüleme amacı taşıdığı öne sürüldü.³ Tüm değerlendirmeler neticesinde ise yasal olarak etiketler üzerinde bu iddiayı kullanmak tarihe karışıyor denilebilir. Artık etiketler üzerinde “Paraben Free” veya “Paraben İçermez” iddialarını görmek pek de mümkün olmayacak.⁴ Bu nedenle etiket üzerinde yer alan içerikleri dikkatlice okumak ve buna istinaden şüpheye mahal vermeyen ürünler için seçim yapmak gerekecek.

Paraben Zararlı mı?

Bu konu ile ilgili geçmişten günümüze pek çalışma yapılmış ve bazı sonuçlara ulaşmıştır. Bu sonuçlar çerçevesinde vücutta birikiminden kaynaklı zararlılığına dair kanıtlar göz ardı edilemeyecek kadar önem taşımaktadır. Bu sonuçlara kulak veren bazı hükümetler ve sağlık kuruluşları da önemli adımlar atarak hammaddenin kullanımına dair bazı düzenlemeler getirmiştir.

Paraben Zararları

Çeşitli araştırmalar, düzenli kozmetik kullanımı olan kadınlar, erkekler, gençler ve çocukların vücutlarında paraben seviyelerini incelediğinde kişisel bakım ürünlerinin paraben maruziyetine en büyük katkıyı sağladığını gösteriyor. Günlük makyaj yapan genç kızların idrar örneklerinde, makyaj yapmayan veya nadiren makyaj yapanlara kıyasla propilparaben seviyelerinin 20 kat daha yüksek olduğu görülmüştür. Çeşitli araştırmalar sonucunda içeriğinde paraben bulunan vücut ve yüz losyonları, saç ürünleri, güneş koruyucuları ve makyaj ürünü kullanımının, idrardaki paraben düzeylerindeki belirgin artışlarla ilişkili olduğu ortaya çıkmıştır.⁵

Parabenlerin, Avrupa ve Türkiye gibi pek çok ülkede, çeşitli limitler çerçevesinde kullanılması güvenli olarak kabul edilmektedir. AB Komisyonunun ise bu konu ile ilgili yaptığı açıklamada risklerinden aşağıdaki gibi bahsedilmektedir:

“Kozmetiklerdeki parabenlerle ilgili temel endişe, bazılarının vücutta hormonları taklit etme potansiyelidir, özellikle kadın cinsiyet hormonu olan östrojen gibi. Laboratuvar test sistemlerinde ve hayvanlarda, parabenlerin bazı hormon benzeri etkilerinin olduğu gösterilmiştir, ancak bu etki doğal hormonların etkisinden binlerce ila milyonlarca kat daha zayıftır. Hormon benzeri özelliklerinin, paraben moleküllerinin boyutuyla orantılı olarak arttığı görülmektedir. Ancak, şu ana kadar paraben kullanımının üreme üzerindeki olası etkilerine ilişkin diğer deneysel araştırmalar sonuçsuz kalmıştır ve bunların çoğu sonuçlarını yorumlamayı zorlaştıran eksikliklere sahiptir.”⁶

Bu açıklamaların ardından, diğer taraftan Danimarka hükümeti 2011 yılında propil-, izopropil-, bütil- ve izobütilparabenlerinin üç yaşın altındaki çocuklara özel üretilmiş kozmetik ürünlerde kullanımını yasaklamıştır. Bunun üzerine ilgili hammaddenin güvenliği üzerine araştırmalarını sürdüren SCCS komitesi, değerlendirmesinde dikkatli bir yaklaşım benimsediğini düşündüğünü belirtse de belirsizlikleri azaltmak ve farklı kozmetik ürünlerde bulunan parabenlerin çocuklar üzerindeki potansiyel riskini daha kesin bir şekilde değerlendirmek için daha fazla araştırma yapılması gerektiğini paylaşmıştır.⁶

Sonuç olarak, parabenler halihazırda pek çok kozmetik ürünün içeriğinde etkili koruyucu fonksiyonları ile karşımıza çıkıyor. Kullanımı belirli sınırlamalar dahilinde otoritelerce güvenli kabul edildiğinden, limitlere uyulduğu taktirde kozmetiklerde kullanımında bir sakınca görülmüyor. Diğer yandan yapılan bilimsel araştırmalar paraben maruziyetinin, günlük birden fazla paraben içeren kozmetik ürün kullanımı kaynaklı artığını gösterdiğinden güvenliği açısından şüpheleri de beraberinde getiriyor. Dikkate değer şüphelerin değerlendirilmesi sonucu bazı hükümetler kullanımını uygun bulmazken, bazı hükümetler de ek araştırma yapılarak daha fazla veri toplanması gerektiğini öne sürüyor.

Bu nedenle parabenlerin sağlık üzerindeki etkileri hakkında yapılan çalışmalar devam ettiği için şu anda zararlılığı konusunda kesin bir sonuca varmak zor olabilir. Ancak endişeler doğrultusunda, bilinçli bir seçimle şüphelerden uzak kozmetik ürünlere ulaşabilmek gittikçe artan bir talep haline geliyor. Bu nedenle paraben içermeyen ürünleri tercih etmek isteyen kullanıcılar için de raflarda pek çok farklı seçenek bulunuyor.

Kaynaklar

https://www.fda.gov/cosmetics/cosmetic-ingredients/parabens-cosmetics
Engeli RT, Rohrer SR, Vuorinen A, Herdlinger S, Kaserer T, Leugger S, Schuster D, Odermatt A. Interference of Paraben Compounds with Estrogen Metabolism by Inhibition of 17β-Hydroxysteroid Dehydrogenases. Int J Mol Sci. 2017 Sep 19;18(9):2007. doi: 10.3390/ijms18092007. PMID: 28925944; PMCID: PMC5618656.
https://ec.europa.eu/growth/tools-databases/cosing/
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:32013R0655
Berger KP, Kogut KR, Bradman A, She J, Gavin Q, Zahedi R, Parra KL, Harley KG. 2018. Personal care product use as a predictor of urinary concentrations of certain phthalates, parabens, and phenols in the HERMOSA study. J Expo Sci Environ Epidemiol 29(1):21-32.
https://ec.europa.eu/health/scientific_committees/docs/citizens_parabens_en.pdf