Homosalate ve Kozmetik Ürünlerde Yasaklanma Süreci: Bilinmesi Gerekenler

Güneş ışınlarının; canlılar için enerji kaynağı olması, canlılığın devamı için gerekli olması, D vitamininin büyük bir kaynağı olması, deride melanin yapımını uyarması, antibakteriyel etkisi ve bağışıklığı güçlendirici etkisinin olmasıyla birlikte, yaydığı ultraviyole (UV) ışınlarına uzun süreler ve korunmasız şekilde maruz kalmak ile de akut ve kronik zararlı etkiler oluşturabilecek bir enerji kaynağıdır (1,2). Güneş koruyucular ise cildimizi zararlı UV ışınlarından korumanın en etkili yollarından biridir. Güneş kremlerinin içeriğinde güneşten gelen UV-A ve UV-B Ye ışınlarına karşı koruma sağlayan UV filtreleri (kimyasal ve fiziksel filtreler), PABA gibi koruyucular ve stabilizatörler, C vitamini veya yeşil çay özü gibi antioksidanlar, nemlendiriciler ve cilt bakım bileşenleri, koku vericiler gibi ana bileşenler yer almaktadır (3). Ancak güneş kremlerinin içerdikleri bazı kimyasalların sağlık üzerindeki etkileri halen tartışılmaktadır. Son yıllarda Avrupa Birliği'nde bazı UV filtreleri yasaklanmaktadır veya kullanımına sınırlamalar getirilmektedir. Bu filtrelerden biri de konumuz olan homosalate tır. Peki, homosalate nedir ve neden yasaklanmaktadır?

Homosalate‘in Kimyasal Yapısı ve Güneş Koruyuculardaki Rolü

Homosalate (HMS), ultraviyole (UV) radyasyona maruz kalmanın olumsuz etkilerinden koruma sağlamak için ticari güneş koruyucu formülasyonlarına yaygın olarak dahil edilen bir salisilat molekülüdür (4). Ürün etiketlerinde “Homosalate, Homomentil salisilat, HMS, 3,3,5-trimetil-siklohekzil-salisilat, Salisilik asit M-homomentil ester” isimleriyle yer almaktadır (5).

Kimyasal Özellikleri ve Formülasyondaki İşlevi

Homosalate özellikle UVB ışınlarını emme yeteneğiyle bilinen bir kimyasal filtredir. Salisilik asit ve 3,3,5- Trimetilsiklohekzanol Fischer-Speier esterifikasyonu ile üretilir (5). Molekülün salisilik asit kısmı, 295 nm ila 315 nm dalga boyuna sahip ultraviyole ışınlarını emerek cildi güneş hasarından korur. Hidrofobik tri metil siklohekzil grubu, suda çözülmesini önleyen yağlılık sağlar. Bu yüzden suya dayanıklı güneş kremlerinde sıkça kullanılır. Fotostabilitesi düşüktür, yani güneşe maruz kaldığında zamanla bozunabilir ve koruma gücünü kaybedebilir. Bu yüzden Octocrylene veya Avobenzone gibi diğer UV filtreleriyle kombine edilerek stabil hale getirilmektedir. Tek başına yeterli güneş koruması sağlamadığı için genellikle geniş spektrumlu (hem UVA hem UVB yi kapsayan) güneş kremlerinde başka filtrelerle birlikte bulunur (6). Homosalate ayrıca emollient (yumuşatıcı) özellik gösterir bu yüzden güneş kremleri haricinde nemlendiriciler, vücut losyonları ve güneş sonrası bakım ürünlerinde de yer almaktadır. Güneş kremlerinde daha pürüzsüz bir doku sağlamaktadır ve sürülmesini kolaylaştırmaktadır.

UV Filtresi Olarak Etki Mekanizması

Yapılan araştırmalar, HMS nin ışığa maruz kaldığında "ultrafast uyarılmış durum içi proton transferi (ESİPT)" adı verilen hızlı bir kimyasal süreçten geçtiğini göstermektedir. Bu süreç sırasında HMS, enerji emerek yapısal bir dönüşüm geçirir ve sonrasında bu enerjiyi büyük ölçüde ısı olarak yayarak zararsız hale getirir. Ayrıca, lazerle yapılan incelemelerde, HMS'nin iki farklı formunun (konformerin) bulunduğu belirlenmiştir. Bunlardan biri ESİPT sürecini gerçekleştirirken, diğeri bu sürece dahil olmamaktadır. Genel olarak, bu araştırmalar HMS'nin güneş koruyucu olarak etkili bir şekilde çalıştığını ve fotofiziksel açıdan uygun özelliklere sahip olduğunu göstermektedir (4).

Endokrin Sistem Üzerindeki Olumsuz Etkileri ve Sağlık Riskleri

Endokrin sistemi, vücudumuzdaki hormon dengesini düzenler ve en küçük değişiklikler bile sağlığımız üzerinde büyük etkilere yol açabilir. Yapılan araştırmalarda, Homosalate’ın vücutta östrojen, progesteron ve androjen reseptörlerine bağlanabildiğinizi ve bu etkileşimlerin hormon seviyelerini bulabileceğini öne sürmektedir. Bu durum, özellikle üreme sağlığı ve tiroit fonksiyonları üzerinde olumsuz etkilere yol açabilmektedir. Ayrıca kanser riskinin artmasına neden olabilmektedir ve ciltte tahrişe, kızarıklığa sebep olabilmektedir.

Hormonal Dengede Yarattığı Değişimler

İnsan hücreleri üzerinde yapılan bir çalışmada, Homosalate dahil 6 UV filtresinin, östrojen reseptörlerine bağlanarak östrojenik aktivite gösterdiği in vitro deneylerde gözlemlenmiştir. Homosalate, lipofilik (yağda çözünen) bir bileşiktir, bu yüzden çevrede ve organizmalarda birikme eğilimi göstermiştir. Balıklarda ve su ekosistemlerinde bulunmuş olup, potansiyel uzun vadeli ekolojik riskler taşıdığı belirtilmiştir. Ancak transgenik zebra balığı modelinde yapılan in vivo testlerde, Homosalate’ın belirgin bir östrojenik aktivite gösterdiği tespit edilmiştir. Çalışmanın genel sonucu, UV filtrelerinin çevrede birikme eğiliminde olduğu ve potansiyel olarak uzun vadeli etkiler gösterebileceği yönündedir. Bu nedenle, Homosalate ve diğer UV filtrelerinin hormon bozucu etkileri açısından daha fazla araştırılması gerektiği vurgulanmıştır (7).Ayrıca, östrojenin etkisiyle büyüyen ve çoğalan insan meme kanseri hücrelerinin, Homosalate maruziyeti sonucunda 3,5 kat daha fazla büyüme ve çoğalma gösterdiği tespit edilmiştir (8).

Üreme Sağlığına Olan Etkileri ve Klinik Bulgular

Yapılan çalışmalarda Homosalate’ ın androjen reseptörlerini baskıladığı belirlenmiş, bunun da üreme sistemini etkileyebileceğini göstermiştir. Özellikle, bu kimyasalın kadın kısırlığı, endometriozis ve polikistik over sendromu (PCOS) ile bağlantılı olabileceği yapılan bir diğer çalışmada belirtilmiştir (9). Homosalate, gebelik sürecinde plasentaya geçebilmektedir ve trofoblast hücreleri üzerinde olumsuz etkiler yaratabilmektedir. Trofoblast hücrelerinin normal çoğalması ve istilası, plasental gelişim için kritik öneme sahiptir; ancak homosalate bu hücrelerin proliferasyonunu baskılayarak plasental vasküler yeniden yapılanmayı bulabilmektedir. Bu durum, kendiliğinden düşük ve intrauterin büyüme geriliği gibi gebelik komplikasyonlarına yol açabilmektedir. Ayrıca homosalate, östrojenik aktivite göstererek endokrin sistemi etkilemiştir ve anne sütü ile plasental dokularda tespit edilmiştir. Güneş kremleri gibi ürünler yoluyla kana karışan homosalate’ in fetusa bulaşma potansiyeli bulunmasına rağmen, bu maddenin gebelik üzerindeki kesin etkilerini anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç görüldüğü belirtilmiştir (9).

Uluslararası Kozmetik Regülasyonları ve Yasaklanma Gerekçeleri

Homosalate’ in yasaklanmasının temel sebebi, güvenli bir kozmetik bileşeni olarak görülmemelidir. Avrupa Birliği, bu maddenin belirli bir dozun üzerinde kullanıldığında sağlık açısından risk taşıdığını ve çevreye zarar verdiğini belirleyerek sınırlandırmıştır. Özellikle deniz ekosistemine olumsuz etkileri bilimsel çalışmalarla kanıtlanmıştır. ABD gibi ülkelerde de homosalate ile ilgili araştırmalar devam ederken, uzmanlar tüketicilere daha güvenli alternatiflere yönelmelerini tavsiye etmektedir.

AB Kozmetik Yönetmeliği Değişiklikleri

Avrupa Birliği (AB) Kozmetik Yönetmeliğinde yapılan son değişikliklerle birlikte, homosalate’ın kozmetik ürünlerdeki kullanımı yeniden düzenlenmiştir. Bilimsel Komite Nin (SCCS) değerlendirmeleri sonucunda, homosalate’ın potansiyel endokrin bozucu özellikleri göz önünde bulundurularak, %10'a kadar olan konsantrasyonlarda UV filtresi olarak kullanımının güvenli olmadığını belirtmiştir ve bu maddenin sadece yüz ürünlerinde (sprey olmayan ve pompalı sprey ürünler) maksimum %7,34 konsantrasyona kadar kullanılması güvenli kabul edilmiştir. Bu düzenleme, homosalate’ın diğer kozmetik ürünlerdeki kullanımını sınırlandırmak ve tüketici güvenliğini artırmayı amaçlamıştır. Bu değişiklikler, 11 Kasım 2022 tarihinde duyurulmuş ve 1 Ocak 2025 tarihinde yürürlüğe girmiştir (10,11).

Global Pazarda Yasal Düzenlemeler ve Adaptasyon Süreci

Bu değişikliklerin yürürlüğe girmesiyle birlikte, piyasaya sürülecek yeni ürünler için 24 aylık, mevcut ürünlerin uyum sağlaması için ise 30 aylık geçiş süreleri belirlenmiştir. Bu bağlamda, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK) da AB Kozmetik Yönetmeliği ile uyumlu olacak şekilde ulusal kozmetik mevzuatında güncelleme çalışmalarına başlamıştır. Ekim 2022'de Avrupa Komisyonu, homosalate’ın maksimum izin verilen konsantrasyonunu vücut için kullanılan güneş kremlerinde %10'dan %0,5'e düşürmüştür. Kanada Sağlık Bakanlığı, homosalate’ı güvenli olarak kabul etmektedir ancak AB'deki gelişmeleri takip etmektedir. Avustralya Terapötik Ürünler İdaresi (TGA), homosalate’ı kabul etmekte ve %10’a kadar kullanımına izin vermektedir. FDA, homosalate GREASE (Genel Olarak Güvenli ve Etkili - Generally Recognized As Safe and Effective) listesinde değerlendirmeye alınmamıştır ve daha fazla güvenlik verisi talep etmektedir ve şu anda maksimum %15'e kadar kullanımına izin verilmektedir (12, 13). Homosalate’ın yerine daha güvenli olduğu düşünülen bazı alternatifler daha popüler hale gelmiştir. Bunlar; çinko oksit ve titanyum dioksit gibi mineral bazlı güneş kremleri dir. Kimyasal filtreler yerine fiziksel koruma sağlayarak daha güvenli alternatif sunar. Mexoryl SX ve Tinosorb S ise daha az endokrin bozucu özellik taşıyan güvenli seçenekler arasında gösterilmektedir (12,14). Sonuç olarak, Homosalate’ın potansiyel riskleri göz önüne alındığında, özellikle hamileler, çocuklar ve hassas cilde sahip bireyler için içeriğinde homosalate bulunmayan, mineral bazlı veya düşük riskli kimyasal filtreler içeren güneş kremlerini tercih etmek, hem cilt sağlığını korumak hem de uzun vadeli sağlık risklerinden kaçınmak adına daha güvenli bir seçim olacaktır. Güneşten korunma hayati önem taşırken, kullanılan ürünlerin içeriği de en az koruma faktörü kadar dikkatle değerlendirilmelidir. Bu nedenle cilt bakımı ürünlerinden biri olan güneş kremlerini seçerken bilinçli seçim yapılması büyük önem taşımaktadır.

Kaynakçalar:

1. Gül, Ü. (2012). Deri Yaşlanmasını Etkileyen Çevresel Faktörler. Turkiye Klinikleri Dermatology-Special Topics, 5(4), 1-6.
2. Slevin, T. (Ed.). (2014). Sun, skin and health. Csıro Publıshing. Cancer Council. Western Australia.
3. TEKBAŞ, Ö. F., Didem, E. V. C. İ., & ÖZCAN, U. D. U. YAKLAŞAN YAZ MEVSİMİ İLE ARTAN BİR TEHLİKE: GÜNEŞ KAYNAKLI ULTRAVİYOLE IŞINLARI.
4. Holt, E. L., Krokidi, K. M., Turner, M. A., Mishra, P., Zwier, T. S., Rodrigues, N. D. N., & Stavros, V. G. (2020). Insights into the photoprotection mechanism of the UV filter homosalate. Physical Chemistry Chemical Physics, 22(27), 15509-15519.
5. Homosalat, ChemIDplus.
6. Wong, N. G., Rankine, C. D., Anstöter, C. S., & Dessent, C. E. (2022). Photostability of the deprotonated forms of the UV filters homosalate and octyl salicylate: molecular dissociation versus electron detachment following UV excitation. Physical Chemistry Chemical Physics, 24(28), 17068-17076.
7. Schreurs, R., Lanser, P., Seinen, W., & van der Burg, B. (2002). Estrogenic activity of UV filters determined by an in vitro reporter gene assay and an in vivo transgenic zebrafish assay. Archives of toxicology, 76, 257-261.
8. Jiménez-Díaz, I., Molina-Molina, J. M., Zafra-Gómez, A., Ballesteros, O., Navalón, A., Real, M., ... & Olea, N. (2013). Simultaneous determination of the UV-filters benzyl salicylate, phenyl salicylate, octyl salicylate, homosalate, 3-(4-methylbenzylidene) camphor and 3-benzylidene camphor in human placental tissue by LC–MS/MS. Assessment of their in vitro endocrine activity. Journal of Chromatography B, 936, 80-87.
9. Yang, C., Lim, W., Bazer, F. W., & Song, G. (2018). Homosalate aggravates the invasion of human trophoblast cells as well as regulates intracellular signaling pathways including PI3K/AKT and MAPK pathways. Environmental Pollution, 243, 1263-1273.
10. Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS). "Opinion on Homosalate." European Union, 2021.
11. US Food and Drug Administration (FDA). "Sunscreen: How to Help Protect Your Skin from the Sun." FDA, FDA .
12. U.S. Food and Drug Administration. (n.d.). CFR - Code of Federal Regulations Title 21. Retrieved from https://www.fda.gov/drugs/understanding-over-counter-medicines/questions-and-answers-fda-posts-deemed-final-order-and-proposed-order-over-counter-sunscreen
13. Health Canada. (2022). Draft: Guidance document - sunscreen monograph. Retrieved from https://www.canada.ca/content/dam/eccc/documents/pdf/pded/salicylates/Risk-management-scope-salicylates-group.pdf
14. Benson, H. A. (2007). Sunscreens: efficacy, skin penetration, and toxicological aspects. In Dermatologic, Cosmeceutic, and Cosmetic Development (pp. 433-450). CRC Press.